سنایی غزنوی
مقدمه
ابوالمجد مجدود بن آدم متخلص به سنایی شاعر و عارف بزرگ و نامدار نیمهٔ دوم سده پنجم و نیمهٔ اول سدهٔ ششم هجری است. وی در سال 463 یا ۴۷۳ هجری قمری در غزنین دیده به جهان گشود ودرسال 545 درگذشت .اودرشهرهای بلخ،سرخس،هرات،نیشابور و غزنین سکونت داشته است.
سنایی درطول عمر خود سه حالت شخصیتی متفاوت پیدا کرده است بخش ابتدایی عمر خود ،تملق پادشاهان ودرباریان می کرد وصله میگرفت اما درادامه وی متحول شد پس از آن به نقد اجتماعی پرداخته و درآخر به عشق وعرفان روی آورد
مذهب سنایی
- گروهی بر این باورند که او اشعری بوده است
- برخی دیگر اعتقاد دارند که او مذهب تشیع را برگزیده است
جایگاه حکیم سنایی
سنایی یک حکیم عارف در عصر خود بود او به پدر ادبیات عرفانی شهره است و سخنان خود را به زبان نظم ونثر بیان کرده است
اهمیت سنایی در فصاحت وبلاغت همین بس که مولوی (قهرمان عرفان ) او را ستوده است
اندیشه،زهد وعرفان نیز از مهم ترین محور های موضوعی در قصاید سنایی میباشد
ویژگی های اشعار سنایی
شعر سنایی، شعری توفنده و پرخاشگر است مضامین اکثر قصاید وی در نکوهش دنیاداری و دنیاداران است.حکیم سنایی با نقد اوضاع اجتماعی روزگارش، علاوه بر بیان دردها و معضلاتی که دامنگیر زمانه شده است، نشان می دهد که شاعری اهل درد و دین است. سنایی غزنوی بارها با تصویر زندگی پرهیزگارانه پیامبر و معصومین و صحابه و تأکید بر آن در قصایدش، سعی دارد جامعه آرمانی خود- که عرصه ظهور در واقعیت پیدا کرده است را نشان دهد. نکوهش دنیا، تفکر در مورد مرگ، توصیه به گسستن از آرزوهای طولانی و بی حد و حصر، تذکر به خویشتن حقیقی آدمی، از مضامین مرسوم قصاید اوست.
آثار سنایی غزنوی
از آثار او میتوان به حدیقه الحقیقه(باغ حقیقت)-طریق التحقیق-سیرالعباد الی المعاد-کارنامه بلخ-عشق نامه –عقل نامه –مکاتیب- تحریمه القلم اشاره داشت
حدیقه الحقیقه : این منظومه در قالب مثنوری میباشد ،به الهی نامه نیز مشهور است محور اصلی این اثر مضامین عرفانیست وشامل دوازده هزار بیت میباشد
طریق التحقیق: منظومه دیگری درقالب مثنوی است وهمانند حدیقه الحقیقه به مضامین عرفانی اشاره دارد.
سیرالعباد الی معاد:این منظومه شامل هفتصد بیت میباشد که در آن از موضوعات اخلاقی سخن گفته شده است این اثر در سرخس سروده شده است
کارنامه بلخ:به مطایبه نامه نیز مشهور است ،در شهر بلخ سروده شده است و حدود پانصد بیت میباشد .وبه صورت مختصر از زندگی خود وبعضی از معاصرانش پرداخته است.
عشق نامه :این منظومه دارای هزار بیت در قالب مثنوی میباشد و در چهار بخش مواعظ،معارف،حقایق وحکم گرد آمده است
عقل نامه :منظومه ای در سبک وسیاق عشق نامه و در قالب مثنوری سروده شده است.
مکاتیب:مجموعه نامه ها ،یادداشت ها ونوشته های حکیم سنایی میباشد که به نثر فارسی نوشته شده است
تحریمه القلم: این مثنوی در حدود صدبیت می باشد که ابتدا خطاب به قلم سروده شده وسپس وارد موضوعات عرفانی میشود
یکی از سروده های حکیم سنایی غزنوی
ملکا ذکر تو گویم که تو پاکی و خدایی نروم جز به همان ره که توام راهنمایی
همه درگاه تو جویم، همه از فضل تو پویم همه توحید تو گویم که به توحید سزایی
تو حکیمی، تو عظیمی، تو کریمی، تو رحیمی تو نماینده فضلی، تو سزاوار ثنا
بری از رنج و گدازی، بری از درد و نیازی بری از بیم و امیدی، بری از چون و چرایی
**********************************************************************************
بری از خوردن و خفتن، بری از شرک و شبیهی بری از صورت و رنگی، بری از عیب و خطایی
نتوان وصف تو گفتن که تو در فهم نگنجی نتوان شبه تو گفتن که تو در وهم نیایی
نبد این خلق و تو بودی، نبود خلق و تو باشی نه بجنبی، نه بگردی، نه بکاهی، نه فزایی
همه عزی و جلالی، همه علمی و یقینی همه نوری و سروری، همه جودی و جزایی
**********************************************************************************
بیانات مقام معظم رهبری درباره سنایی
شعر اخلاقی ممکن است در عالیترین حد خوبی هم باشد. شما به تاریخ ادبیات ما نگاه کنید. سعدی از جهت شعر اخلاقی و شعر نصیحت و پند در قله است. فردوسی همین جور است، نظامی همین جور است، سنایی همین جور است، ناصرخسرو همین جور است؛ خیلی از شعرای بزرگ ما همین جورند. بعد جامی همین جور است. و در این اواخر، در دوره ی سبک هندی، واعظ قزوینی همین جور است. واعظ قزوینی یک واعظ بوده؛ منبر میرفته و وعظ میکرده و شعرش از لحاظ هنری در قله‌ی شعر است؛ در سبک هندی و بسیار خوب، پرمضمون و قوی. و خود صائب. شما تو این چندین ده هزار شعر صائب که نگاه کنید، اگر فقط غزلیات نصیحت‌آمیز و اخلاقی او را جمع کنید، یک دیوان قطوری خواهد شد. ۱۳۸۷/۰۶/۲۵
بیانات در دیدار شاعران در ماه مبارک رمضان
یک نکته‌ی دیگری در مورد شعر وجود دارد؛ شعر فارسی در طول زمان نقش‌آفرینی کرده است در تولید اندیشه و تعمیق اندیشه. شما اگر نگاه کنید، در شعر فارسی حکمت زیاد است؛ ما فردوسی را میگوییم «حکیم فردوسی»، نظامی را میگوییم «حکیم نظامی»، سنائی را میگوییم «حکیم سنائی»، و از این قبیل؛ سعدی یک حکیم واقعی است، حافظ یک حکیم و عارف واقعی است؛ یعنی اینها شعر خودشان را ظرفی قرار دادند برای حکمت، آن‌هم حکمت اسلامی، حکمت قرآنی، حکمت معنوی و پیامبرانه. شعر فارسی مملو از حکمت است؛ بایستی این روحیه و این حالت حکمت و اخلاق، در شعر امروز ما برجسته بشود. من در همین شعرهایی که امشب اینجا خوانده شد، چند بیت دیدم که واقعاً در آنها حکمت بود و از ابیاتی بود که اینها را میتوان نگه داشت در حافظه، در کتاب، در نوشته‌ها و منتقل کرد و منتشر کرد. نقطه‌ی مقابل این حکمت و اخلاق و تعمیق اندیشه و ایجاد اندیشه و ایجاد امید در شعر، این است که ما در شعر، مخاطب خودمان را به لاابالی‌گری در عمل، سطحی‌نگری در اندیشه و فکر، وادادگی در سیاست، و بی‌تفاوتی در مواجهه‌ی با دشمن سوق بدهیم؛ یعنی اگر شعرِ ما این‌جور باشد که این خصوصیّات را ایجاد بکند، این قطعاً برخلاف حکمت شعری است که در طول زمان در شعر فارسی وجود داشته. بایستی به این توجّه کرد؛ این یک مسئله‌ی مهمّی است. ۱۳۹۷/۰۳/۰۹
بیانات در دیدار جمعی از شاعران و اهالی فرهنگ و ادب
البته در بین شعرای ما، شعرائی که از این قریحه حداکثر استفاده را کردند و بهترین شعرها را گفتند، کم هم نیستند؛ ما در دورانهای مختلف، از اینها داریم؛ هم در زمان خودمان داشتیم، هم در زمانهای گذشته داشتیم؛ هم در سبکهای مختلف، از دوران قدیم، شاعری مثل سنائی را داریم، شاعری مثل ناصرخسرو را داریم. اینها این قریحه را به کار بردند؛ آن کاری که باید بکنند، انصافاً کردند. همچنین سعدی را داریم. در دورانهای بعد هم همین جور؛ شاعری مثل صائب را داریم. البته صائب شعر بیتقید به معانی و معارف کم ندارد، لیکن شعر معرفتی هم انصافاً خیلی دارد. اینها شعر اخلاق، شعر معرفت، آن هم در حد عالی و در بهترین حدی که واقعاً میشود انسان شعر غزلی تعریف و بیان کند، گفته‌اند. بیدل هم همین جور. همه‌ی دیوان بیدل تقریباً شعر معرفتی است. من یک وقتی چند سال قبل از این به دوستان مداح سفارش میکردم که به دیوان صائب نگاه کنند و شعرهای اخلاقی را، شعرهای معرفتی را، شعرهای عرفانی را در آن پیدا کنند؛ که کم هم نیست. اینها مضامین بسیار پخته‌ای است که دلها را روشن میکند. ۱۳۹۰/۰۳/۲۵
بیانات در دیدار جمعی از شعرای آئینی
